Saygıdeğer Öğretmenlerim,
Okuldaki zamanımızın büyük bir kısmını öğretmeye, dersimizi anlatmaya ayırmak istiyorsak, sorumlulukları öğrencilerimiz ile paylaşmalıyız. Sorumluluk; başkasının hakkına saygı göstererek, kendi görevlerini zamanında yerine getirmek, demektir. Paylaşacağımız sorumluluklarımız, daha az sorunlu sınıf ortamı oluşturmakta etkili olacaktır. Konuya gerçekçi yaklaşmak gerekirse, sorunsuz sınıf yoktur. Az sorunlu sınıf vardır. Amacımız var olan veya olacak sorunları, en aza indirmek olmalıdır.
Zaman zaman öğrencilerin “Öğretmen, arkadaşımın yapmasına bir şey demedi, benim yaptığımı görünce hemen bana kızdı,” diye sitem ettiğini duyarız. Davranış eşitsizliği, adaletsizlik duygusunu besleyerek, öğrenci ile aramızdaki güven bağını zedeleyebilir. Davranış eşitsizliğini, fırsat eşitliği ile dengelemeliyiz. Fırsat eşitliği sağlamanın en kolay yolu, sınıfta kabul edilebilir ve edilemez davranışları belirlemekle olur.
Bu konunun öğrenciler tarafında dikkat çekilmesi için içerik üreterek, alternatifler sunmalıyız. İçerik üretmede öğrencilerin farklılıklarından önce benzerliklerini görmenizi öneririz. Sınıftaki her öğrenciye eşit davranmak için benzer özellikleri görmek, adaleti sağlamada bize kolaylık sağlayacaktır. Sınıfta öğrencilere yaptığımız konuşmalarda bireysel farklılıklardan ziyade, bireysel benzerliklerden söz etmemiz, öğrencilerin birbirine olan uyumluluğunu da artırarak, güçlendirecektir.
Öğrencilerin benzer özellikleri; olaylara benzer tepki veren, aynı duygulara sahip, aynı zamanda yaşayan, aynı yaş aralığında, aynı eğitim koşullarına sahip olmalarıdır. Sınıfta illa ki kendini ön plana çıkarmak isteyen, ilgiyi kendine çeken öğrenciler olacaktır. Fakat bizim bu konuda zafiyete düşmeden, eşit yaklaşmamız önemlidir. Uygulayacağımız her yöntem ve yaklaşım, bu homojenliğe uygun olmalıdır.
Bunun için sınıfta tüm öğrenciler ile davranış cetveli oluşturabiliriz. Bunlar Kabul edilebilir ve edilemez davranışlar olarak ayrılmalıdır. Bu davranışların sürdürülebilir olabilmesi için özellikle ilk uygulanmaya başlandığında yüksek standartlara sahip olmamalıdır. En çok da belirlenen kurallara uyabilme noktasında sıkıntı yaşayan öğrencilerin kolayca uyabileceği standartlarda olması, tüm sınıfın uygulamada aktif rol sahibi olabilmesinde etkili olacaktır.
Cetveldeki davranışlar sadece öğrenciyi değil, öğretmenleri de ilgilendirerek, herkesin sorumluluk almasını gerektirir. Bizim uymadığımız kurallara öğrencilerin uyması mümkün değildir. Bu konu hakkında yaşanan bir olaydan söz etmek isteriz. Bir öğrencimiz bize “Bazen öğretmenleri anlamıyorum. Bize “arkadaşlarınıza emretmeyin, rica edin. Bundan sonra emrederek konuşmak yasak,” diyorlar. Ama öğretmenim emretmeyin ikazını emrederek yapıyor. Gerçekten onları hiç anlamıyorum,” dediğinde öğrencimizin adalet arayışında olduğunu fark ettik.
Yine bir keresinde “Öğretmenim hep emrederek konuşuyor,” dediğinde ona “belki o küçüklüğünden beri böyle görmüştür, bilmiyordur,” demiştik. Aradan zaman geçtikten sonra bize gelerek “öğretmenim müdür ile konuşurken ‘Efendim…’ diye konuştu. Öğretmenim saygılı konuşmayı biliyormuş, fakat bize saygılı konuşma gereği duymuyormuş,” dediğinde oldukça şaşırmıştık.
Gelelim bu çerçeveyi oluşturmaya;
Kabul edilebilir ve edilemez davranışların eşit sayıda olması oldukça önemlidir. Bir sayfanın yarısı kabul edilebilir, yarısı kabul edilemez davranışlar şeklinde eşit orantıda olmalıdır. Sayfanın ortasına çizeceğimiz çizgi, bizim kabul çizgimiz olmalı. Burada amacımız kabul edilemez davranışları belirleyip öğrenciyi bunaltmak değil. Amacımız, her öğrenciye eşit haklar sunarak, bizim benzer olaylara benzer tepkiler ile yaklaşmamızdır. Böylelikle farkında olmadan sürekli uyardığımız öğrencileri bunaltmamış, “Öğretmen bana taktı,” ifadesinin söylenmesine fırsat vermemiş oluruz.
Mesela; Kabul edilebilir davranışlar;
- Yılda 3 kez ödevini geç yapmak,
- Yıl boyu 3 kez derse geç kalabilmek,
- Öğrencinin hoşlanmadığı durumlarda farklı teklifler sunabilmesi,
- Kısa süreli dikkat dağınıklığı,
- Nadiren dersteyken lavaboya gitmek için izin istenmesi, gibi
Kabul edilemez davranışlar;
- Öğretmene karşı gelme, meydan okuma,
- Derste kontrolsüzce gülme, gürültü yapma, öğrenimi engelleme,
- Akran zorbalığı, arkadaşlarına zarar verme,
- Saygıyı aşan her tür söylem veya davranış,
- Belirlenen kurallara sürekli itiraz etme, otoriteye direnme, gibi. Bu davranışlar her sınıf için farklılık gösterecektir. Sadece uygulamaya başlarken en bilinen davranışlardan başlamamız, maddeleri az sıralamamız ve her hafta takibini yapmamız, devam arz etmesi için önemlidir.
“Bunları zaten söylüyoruz,” dediğinizi duyar gibiyiz. Fakat burada dikkat çekmek istediğimiz konu, bu kurallara uymayan, fakat bizim biraz daha sempati duyduğumuz öğrenciye inisiyatif kullanmamamız. Sınıfta öğrenciler gürültü çıkartıyorsa ve biz sadece iki öğrenciye kurallara uymayıp gürültü çıkardığı için kızıyorsak, bu çifte standart olduğunu düşündürür. Saygısından dolayı bize karşılık vermeyen öğrencinin anlamadığını asla düşünmeyin. Her öğrenci kendisine ve arkadaşlarına yapılan muamelenin farkındadır.
Eğer bir öğrencimiz davranış cetveline uymada sıkıntı yaşıyorsa, mesela; ödevlerini yapamıyor, derse geç geliyorsa, öğrencinin yaşantısına ufak bir dikkat etmemiz gerekir. Bir öğrenci kendi yaşamında sıkıntı ve sorun yaşıyorsa, öğrenmekte kendisini derse vermesi oldukça güçtür.
Bu konuda tabi ki öğretmenlerimizi de anlıyoruz. Eğitimcinin gerçek hayatta var olan durumlardan soyutlanması mümkün değildir. Bazen makul gördüğümüz davranışlar, başka bir zaman makul gelemeyebilir. Öğlene kadar daha sakin ve sabırlı olurken, öğleden sonra bu hoşgörümüz azalabilir. Burada sağlıklı olan bu konuda kendimizi gözlemleyerek, kontrolü elden bırakmamamız olmalıdır. Böylesi değişkenlik gösteren durumlarda belirlediğimiz davranış cetveli, tıkandığımız zamanlarda bize de yol göstererek, yardımcı olacaktır.
Saygılarımla.
